Uchwalona w dniu 12 marca ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, określa prawa obywateli Ukrainy, którzy przybyli po 25 lutego 2022 r. na terytorium RP w związku z konfliktem zbrojnym.

W pierwszej kolejności należy mieć na uwadze, iż regulacje w/w ustawy zastępują ogólne przepisy dot. pomocy cudzoziemcom objętym ochroną czasową na podstawie decyzji Rady Unii Europejskiej z dnia 7 marca 2022 stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony w zakresie dotyczącym obywateli Ukrainy. Polska specustawa o pomocy nie dotyczy innych cudzoziemców, którzy uciekają z terenu konfliktu. Co do części tych osób przepisami właściwymi będą regulacje zawarte w decyzji Rady UE. Normy zawarte w decyzji Rady będą dotyczyły obywateli państw trzecich, którzy posiadali pozwolenie na pobyt długoterminowy w Ukrainie i przybyli na terytorium RP w związku z wojną jak również obywateli państw trzecich, którzy nie mogą wrócić do swojego kraju pochodzenia. Decyzja obejmuje też członków rodzin obywateli państw trzecich. Należy wskazać, iż obywatele państw trzecich, którzy przebywali na terytorium Ukrainy w chwili wybuchu wojny krótkookresowo, np. na podstawie wizy turystycznej, itp. nie będą mogli skorzystać ani z przepisów polskiej specustawy ani decyzji Rady, aby zalegalizować swój pobyt na terytorium RP.

Specustawa pomocowa taktuje tak samo jak obywateli Ukrainy, ich małżonków, niezależnie od posiadanego obywatelstwa. Jest to zawężenie w stosunku do decyzji Rady UE, która jak obywateli Ukrainy nakazuje traktować wszystkich członków najbliższej rodziny. Zgodnie z polską specustawą, nie będzie objęty nią konkubent/konkubentka obywatela ukraińskiego, do takiej sytuacji będą miały jednak zastosowanie postanowienia decyzji Rady.

Specustawa pomocowa dotyczy tylko obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium RP po 24 lutego 2022 r. Nie ma zastosowania do osób przebywających w Polsce już wcześniej w zakresie legalizacji pobytu. Obywatelom Ukrainy, którzy przebywają w Polsce legalnie, a którym okres np. ważności wizy, pobytu czasowego kończyłby się po 24 lutego 2022 r. wydłuża się automatycznie okres legalnego pobytu o 18 miesięcy. Nie będą natomiast wydawane nowe dokumenty w związku z wydłużeniem legalnego pobytu.

Obywatelom Ukrainy przyznano prawo pobytu na terytorium RP przez okres 18 miesięcy, od dnia 24 lutego 2022 r. Po upływie tego okresu, osoby te będą mogły wystąpić z wnioskiem o pobyt czasowy na okres 3 lat.

W celu umożliwienia korzystania ze świadczeń takich jak ochrona zdrowia czy 500+, obywatele Ukrainy będą mieli prawo wystąpić do urzędu gminy o nadanie nr PESEL. W przypadku osób małoletnich, wniosek składać będą opiekunowie prawni, rodzice lub osoby, które faktycznie opiekę sprawują.

Zakres pomocy dla uchodźców wojennych koordynowanej przez Wojewodę obejmować będzie na zapewnieniu:

– zakwaterowaniu,

– zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego,

– zapewnieniu transportu i przejazdów do miejsc zakwaterowania,

– zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów.

Ustawa nie precyzuje szczegółowo zakresu pomocy jaka ma być udzielona, w ramach w/w punktów. Wojewoda może powierzać wykonanie zadań jednostkom samorządu terytorialnego czy organizacjom społecznym. Zakupy towarów i usług w związku z realizacją w/w zadań mogą odbywać się z pominięciem przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych.

Osobom fizycznym i innym podmiotom może być przyznane świadczenie pieniężne jeżeli zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie uchodźcom wojennym. Świadczenie pieniężne wypłacane zostanie wypłacone na wniosek i będzie przysługiwało przez 60 dni z możliwością wyjątkowego przedłużenia.

Obywatele Ukrainy będę w czasie legalnego pobytu mogli pracować, jedyny wymóg to powiadomienie przez podmiot powierzający pracę powiatowego urzędu pracy w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia pracy o powierzeniu wykonywania pracy. Zasiłek dla bezrobotnych będzie przysługiwał na takich samych zasadach jak obywatelom polskim. Dodatkowo obywatele Ukrainy będą mieli, pod warunkiem uprzedniego uzyskania nr PESEL, zakładać i prowadzić działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy.

Inne świadczenia, które przyznano obywatelom Ukrainy, na podstawie specustawy:

 – prawo do świadczeń rodzinnych,

– o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci – tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,

– świadczenia dobry start – tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,

– rodzinnego kapitału opiekuńczego, tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,

– dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,

– prawo do świadczeń opieki medycznej.

Bezpośrednia pomoc finansowa w wysokości 300,00 zł zostanie przyznana każdemu obywatelowi Ukrainy, który otrzyma nr PESEL. Pomoc tę będą wypłacały gminy.

Na dniach wejdzie w życie ustawa z dnia 9 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Rządzący starają się zachęcić obywateli do najmu oraz użyczenia nieruchomości obywatelom Ukrainy.

Wprowadzono więc nowe przepisy, w tym przepisy dotyczące między innymi użyczenia nieruchomości. Co ważne, charakterystyczne dla użyczenia jest używanie wyłącznie w sposób bezpłatny.

Nowe przepisy dotyczą umów użyczenia zawieranych z:

– obywatelami Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

–  nieposiadającymi obywatelstwa ukraińskiego małżonkami obywateli Ukrainy, jeżeli przybyli oni na terytorium Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.

 W ustawie przewidziano, iż:

– w przypadku użyczenia/najmu obywatelowi Ukrainy (lub w/w członkom ich rodzin) budynku lub jego części w celu tymczasowego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, w zakresie tego użyczenia nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 172) oraz art. 15zzu ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem i zwalczaniem COVID19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095, z późn. zm.). Oznacza to, że w razie zakończenia umowy użyczenia (np. przez upływ okresu, na który została zawarta):

konieczne jest przeprowadzenie sądowego postępowania eksmisyjnego lecz po przeprowadzeniu postępowania sądowego, nie będą występowały ograniczenia w eksmisji, takie jak w szczególności uprawnienie do zawarcia umowy najmu socjalnego.

Przyznanie w wyroku uprawnienia do lokalu socjalnego (np. małoletniemu) zazwyczaj „blokuje” przeprowadzenie eksmisji z uwagi na brak lokali socjalnych w gminach. Ustawodawca chce jednak zachęcić obywateli polskich do użyczania lokali potrzebującym obywatelom Ukrainy bez obaw o nadmierne trudności w ich odzyskaniu.

Ustawodawca wyłączył przepisy tzw. ustawy covidovej (z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych) co oznacza, że nawet w okresie zagrożenia epidemicznego i epidemii, przeprowadzenie eksmisji będzie możliwe.

Co ważne przewidziano możliwość przyznania świadczenia każdemu podmiotowi – w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy.  Świadczenie pieniężne z tego tytułu może być przyznane na podstawie umowy zawartej z gminą nie dłużej niż za okres 60 dni. Okres wypłaty świadczenia może być przedłużony w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Szczegóły ma określić Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.

W październiku br. weszły w życie przepisy, które nakładają na osoby zasiadające w zarządach spółdzielni mieszkaniowych dodatkowe obowiązki.

Od 31 października 2021 r. obowiązuje nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Ustawa ta reguluje m.in. funkcjonowanie Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Jest to system, w którym są gromadzone i przetwarzane informacje o beneficjentach rzeczywistych, tj. osobach fizycznych sprawujących bezpośrednią lub pośrednią kontrolę nad spółkami i innymi podmiotami.

Dotychczas obowiązek dokonywania zgłoszeń do CRBR dotyczył przede wszystkim spółek prawa handlowego. Na podstawie ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw z dnia 30 marca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 815) krąg podmiotów zobowiązanych do dokonania zgłoszenia do Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych został poszerzony m.in. o spółdzielnie oraz spółdzielnie europejskie. Podmioty te są zobowiązane dokonać zgłoszenia do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji, tj. od 31 października 2021 r.

Zgłoszenia do CRBR dokonuje osoba uprawniona do reprezentacji danego podmiotu (w praktyce będzie to zarząd spółdzielni). Dokonuje się go nieodpłatnie za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Zgłoszenie składane jest w formie dokumentu elektronicznego, zgodnie ze wzorem udostępnionym przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Zgłoszenia należy dokonać za pośrednictwem strony: https://www.podatki.gov.pl/crbr/. Zgłoszenie powinno być opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP oraz zawiera oświadczenie osoby dokonującej zgłoszenia do Rejestru o prawdziwości informacji zgłaszanych do Rejestru.

Ustawa zawiera bardzo rozbudowaną definicję beneficjenta rzeczywistego. Celem uproszczenia wskazać należy, że jest to osoba fizyczna sprawująca bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad daną jednostką, mająca faktyczną lub prawną możliwość wywierania decydującego wpływu na tę jednostkę. W przypadku spółdzielni za takie osoby uznać należy członków zarządu.

Nie wywiązanie się z obowiązku zgłoszenia do CRBR skutkować może nałożeniem kary pieniężnej na osoby odpowiedzialne za jego wykonanie w wysokości do 1.000.000 zł.

Druga istotna zmiana, która weszła w życie 5 października 2021 r., związana jest z nowelizacją  ustawy o doręczeniach elektronicznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 2320). Ustawodawca powyższą ustawą dokonał zmiany treści art. 16 ustawy Prawo spółdzielcze, nadając mu nowe następujące brzmienie:

§ 1. Warunkiem przyjęcia na członka jest złożenie deklaracji. Deklaracja powinna być złożona pod nieważnością na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej. Pisma utrwalone w postaci elektronicznej przesyła się na adres do doręczeń elektronicznych spółdzielni, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych (Dz.U. poz. 2320), i opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem osobistym lub podpisem zaufanym. Pismo utrwalone w postaci papierowej opatruje się podpisem własnoręcznym. Podpisana przez przystępującego do spółdzielni deklaracja powinna zawierać jego imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania, a jeżeli przystępujący jest osobą prawną – jej nazwę i siedzibę, ilość zadeklarowanych udziałów, dane dotyczące wkładów, jeżeli statut ich wnoszenie przewiduje, a także adres do doręczeń elektronicznych, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych, wpisany do bazy adresów elektronicznych, o której mowa w art. 25 tej ustawy, o ile przystępujący taki posiada, oraz inne dane przewidziane w statucie.

§ 2. Jeżeli spółdzielnia jest jednocześnie instytucją obowiązaną w rozumieniu ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2020 r. poz. 971, 875, 1086 i 2320), deklaracja, o której mowa w § 1, może być również złożona pod nieważnością w formie dokumentowej w rozumieniu art. 77(2) Kodeksu cywilnego. W takim przypadku do identyfikacji i weryfikacji tożsamości osoby, która ubiega się o przyjęcie na członka, stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w zdaniu pierwszym.

Zmiana art. 16 Prawa spółdzielczego polega na umożliwieniu składania deklaracji członkowskiej na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej.Zmiany wchodzące w życie od dnia 5 października 2021 r. korespondują z obowiązkiem posiadania adresu do doręczeń elektronicznych wpisanego do tzw. bazy adresów elektronicznych, powiązanego z publiczną usługą rejestrowanego doręczenia elektronicznego albo kwalifikowaną usługą rejestrowanego doręczenia elektronicznego nałożonym na spółdzielnie w art. 9 ust. 1 pkt 8 ustawy o doręczeniach elektronicznych. Zgodnie z tym przepisem każdy podmiot wpisany do rejestru przedsiębiorców KRS (czyli także spółdzielnie mieszkaniowe) jest obowiązany do posiadania adresu do doręczeń elektronicznych wpisanego do bazy adresów elektronicznych, powiązanego z publiczną usługą rejestrowanego doręczenia elektronicznego albo kwalifikowaną usługą rejestrowanego doręczenia elektronicznego.

Znowelizowane przepisy umożliwiają członkom spółdzielni mieszkaniowych składanie deklaracji członkowskich w formie elektronicznej (możliwość ta dotyczy osób nabywających członkostwo na podstawie deklaracji – czyli osób nabywających odrębną własność lokalu oraz najemców lokali spółdzielczych) poprzez przesłanie ich drogą elektroniczną na adres e-mail spółdzielni. W celu umożliwienia realizacji powyższego obowiązku nie wystarczy jednak posiadanie zwykłego adresu e-mail. Konieczne będzie korzystanie ze specjalnej aplikacji e-dręczenia, pozwalającej na wysyłanie i odbieranie korespondencji elektronicznej będącej odpowiednikiem rejestrowanej przesyłki pocztowej (poleconej lub za zwrotnym potwierdzeniem odbioru).

Do utworzenia adresu publicznego niezbędne będzie złożenie odpowiedniego wniosku do ministra właściwego do spraw informatyzacji. Po uzyskaniu adresu e-mail wpisanego do bazy adresów elektronicznych stanie się możliwe odbieranie deklaracji członkowskich składanych w formie elektronicznej.

Brak rąk do pracy doskwiera polskim przedsiębiorcom z większości branż. Dotychczas wsparciem dla nich byli w znacznej mierze obywatele Ukrainy, pracujący czasowo w Polsce. Pomimo napływu setek tysięcy pracowników zza granicy liczba wakatów w przedsiębiorstwach utrzymuje się na wysokim poziomie. Próbując temu zaradzić Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotowało nowelizację kilku ustaw dotyczących świadczenia pracy przez cudzoziemców (są to ustawy: o cudzoziemcach, promocji zatrudnienia i instytucjach  rynku pracy, oraz niewielkie zmiany w ustawie o Karcie Polaka i repatriacji). Poniżej krótkie omówienie najważniejszych zmian:

1. Wizy dla studentów – skrócenie terminu czasu wydania wizy Schengen dla studentów z 60 do 30 dni.
2. Wydawanie wiz krajowych – termin na przedłużenie postępowania ze względu na zwrócenie się konsula lub Ministra Spraw Zagranicznych do Prezesa Urzędu ds. Cudzoziemców o informację, czy zachodzą okoliczności uzasadniające odmowę wydania wizy został skrócony z 60 do 30 dni.
3. Wprowadzenie możliwości rozpatrywania wniosków o wizy poza kolejnością – ustawa daje prawo Ministrowi Spraw Zagranicznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych do wydania rozporządzeń pozwalających na rozpatrywanie wniosków z określonego kraju poza kolejnością. Jednocześnie w tym samym rozporządzeniu mogą zostać wskazane zawody, co do których wydawanie wiz również będzie rozpatrywane poza kolejnością.
4. Pozwolenia na pobyt czasowy – nowelizacja wprowadza termin w jakim decyzja ma zostać wydana – w ciągu 60 dni, o ile wszystkie dokumenty zostały złożone oraz cudzoziemiec stawił się w urzędzie osobiście.
5. Ustawa wprowadza możliwość komunikacji elektronicznej między urzędem wojewódzkim a organami Policji, Straży Granicznej, ABW oraz służbami konsularnymi w zakresie zasięgania opinii o cudzoziemcu podczas procedury wydania pozwoleń na pobyt czasowy.
6. Znosi się obowiązek posiadania stabilnego i regularnego źródła dochodu, a w to miejsce wprowadza się wymóg, aby praca, która ma być powierzona cudzoziemcowi była za wynagrodzeniem nie niższym niż minimalne wynagrodzenie za pracę. 
7. Zlikwidowany zostaje obowiązek zapewnionego miejsca zamieszkania.
8. Zgodnie z treścią nowych przepisów zmiana siedziby lub miejsca zamieszkania, nazwy lub formy prawnej podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi, przejęcie pracodawcy lub jego części przez innego pracodawcę, przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, zastąpienie umowy cywilnoprawnej umową o pracę, zmiana nazwy stanowiska, na jakim cudzoziemiec wykonuje pracę przy jednoczesnym zachowaniu zakresu jego obowiązków, lub zwiększenie wymiaru czasu pracy przy jednoczesnym proporcjonalnym zwiększeniu wynagrodzenia, nie wymagają zmiany lub wydania nowego zezwolenia na pobyt czasowy i pracę.
9. Cudzoziemiec będzie miał prawo do występowania z wnioskiem o zmianę pozwolenia na pobyt i pracę, jeżeli zamierza zmienić pracodawcę.
10. Jedną z najistotniejszych kwestii jest wymuszenie zakończenia wszystkich postępowań o wydanie pozwolenia na pracę i pobyt będących w toku w chwili wejścia ustawy wydaniem decyzji o przyznaniu pozwolenia na pobyt z wyjątkiem sytuacji, gdy cudzoziemiec jest na liście osób, których pobyt w Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany, jego dane znajdują się w Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy wjazdu lub sprzeciwiają się temu względy obronności, ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zobowiązania z umów międzynarodowych.
11. Okres pracy na podstawie oświadczenia o powierzeniu pracy zostaje wydłużony z 6 miesięcy do 24 miesięcy.

Planowane zmiany mają szansę przyczynić się do przyspieszenia niektórych procedur związanych z uzyskiwaniem pozwoleń na pracę i pobyt przez cudzoziemców. Otwartym pozostaje pytanie na ile wprowadzone sztywne terminy będą w rzeczywistości przestrzegane i realizowane. Na pochwałę zasługuje z pewnością złagodzenie wymogów w zakresie uzyskiwania pozwoleń na pracę i pobyt, jak i wydłużenie do 24 miesięcy okresu, w którym można pracować na podstawie oświadczenia o powierzeniu pracy. Efektem nowelizacji może być zwiększenie napływu cudzoziemskich pracowników, tak potrzebnych w gospodarce.