Autor: Michał Łomżyński

Księga wieczysta stanowi urzędowy zbiór dokumentów prowadzony przez sąd właściwy dla miejsca położenia nieruchomości. Księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości. Jedną z naczelnych zasad prowadzenia ksiąg wieczystych stanowi domniemanie, zgodnie z którym prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Zasada ta uzasadnia domniemanie, że: 1) prawo wpisane istnieje; 2) przysługuje podmiotowi oznaczonemu we wpisie; 3) treść prawa jest zgodna z wpisem; 4) prawo ma pierwszeństwo wynikające z wpisu.

Powyższe domniemanie podyktowane jest przede wszystkim zapewnieniem bezpieczeństwa obrotu prawnego nieruchomościami poprzez zapewnienie wiarygodności ksiąg wieczystych. Księga wieczysta składa się z czterech działów oznaczonych cyframi rzymskimi I, II, III, IV. Dział I księgi wieczystej składa się z działu I-O „Oznaczenie nieruchomości” i działu I-Sp „Spis praw związanych z własnością”. W dziale II ujawniane jest prawo własności oraz użytkowania wieczystego. Dział III przeznaczony jest do ujawniania ograniczonych praw rzeczowych (z wyjątkiem hipotek), ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym oraz praw osobistych i roszczeń ciążących na nieruchomości (z wyjątkiem roszczeń dotyczących hipotek). W dziale IV wpisywane są hipoteki i dotyczące ich roszczenia. 

Dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami pożądane jest, aby księgi wieczyste ujawniały pełny, zgodny z rzeczywistością stan prawny nieruchomości, aktualizowany na bieżąco w miarę zdarzających się zmian. Należy podkreślić, że domniemanie zgodności wpisów ze stanem rzeczywistym obejmuje jedynie stan prawny nieruchomości, który ujawniony jest w działach I-Sp, II, III, IV, nie obejmuje natomiast wpisów w dziale I-O, w którym znajdują się dane faktyczne dotyczące oznaczenia nieruchomości.

W rzeczywistości występują sytuacje, gdy wpis w księdze wieczystej jest sprzeczny z rzeczywistym stanem prawnym. Niezgodność treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może mieć różne postacie, może w szczególności polegać na braku ujawnienia prawa, braku wpisu istniejących obciążeń lub ograniczeń prawa, błędnym wpisie prawa, czy wreszcie na ujawnieniu nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia. Nie można zatem przyjmować automatycznie, że każda księga wieczysta odzwierciedla aktualny stan prawny nieruchomości.

W przypadku gdy stan prawny nieruchomości ujawniony w księdze wieczystej jest niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, jedynym sposobem na usunięcie tej niezgodności jest wytoczenie powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Podstawę prawną takiego powództwa stanowią przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Żądanie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym podlega rozpoznaniu w trybie procesu przez sąd cywilny. Powództwo o usunięcie niezgodności można wytoczyć, jeżeli:

1) istniejące prawo nie jest wpisane w księdze wieczystej, np. nie został wpisany jako współwłaściciel nieruchomości drugi małżonek, pomimo że nieruchomość została kupiona w trakcie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej, nie wpisano jako współwłaściciela jednego ze wspólników spółki cywilnej;

2) prawo jest wpisane w księdze wieczystej błędnie, np. została wpisana błędna wielkość udziału we współwłasności nieruchomości w częściach ułamkowych, jako współwłaściciel nieruchomości został wpisany drugi małżonek pomimo, że nieruchomość należy do majątku osobistego wyłącznie jednego małżonka; lub

3) w księdze wieczystej jest wpisane nieistniejące obciążenie lub ograniczenie, np. wpisanie hipoteki ustanowionej na nieruchomości stanowiącej małżeńską wspólność majątkową bez zgody drugiego małżonka, wpisane zostało dożywocie podczas, gdy nieruchomość została obciążona dożywotnią służebnością mieszkania.

Wyrok sądu w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej nie powoduje automatycznego sprostowania błędnego wpisu. Dopiero na podstawie pozytywnego wyroku, stwierdzającego niezgodność stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, właściwy sąd wieczystoksięgowy dokonuje skorygowanego wpisu w księdze wieczystej. Zachodzi tu więc potrzeba skumulowanego, następującego sukcesywnie postępowania obu sądów, a ich łączny wynik stanowi ostateczne uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Uzgodnieniem w rozumieniu art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie są sprostowania dotyczące oznaczenia nieruchomości, np. gdy z księgi wieczystej wynika, że nieruchomość jest niezabudowana, a w rzeczywistości jest zabudowana, w księdze wieczystej został wpisany niewłaściwy obszar nieruchomości. Sprostowanie usterek wpisów w dziale I-O następuje w trybie uproszczonym na podstawie przepisu art. 27 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie z tym przepisem na podstawie danych z ewidencji gruntów i budynków dokonuje się, na wniosek właściciela nieruchomości lub wieczystego użytkownika, sprostowania oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej.

Sprostowanie oznaczenia nieruchomości dokonywane jest w trybie postępowania nieprocesowego. Sprostowania dokonuje sąd wieczystoksięgowy poprzez dokonania wpisu. Rozpoznając wniosek o zmianę oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej, sąd dokonuje z urzędu sprawdzenia danych zawartych we wniosku i ujawnionego w księdze wieczystej oznaczenia nieruchomości z danymi katastru nieruchomości (ewidencji gruntów i budynków). W przeciwieństwie do sprostowania błędnego wpisu stanu prawnego nieruchomości, w tym wypadku nie ma potrzeby uzyskiwania uprzedniego wyroku sądu stwierdzającego błędny wpis do księgi wieczystej, albowiem wniosek o sprostowanie rozpoznawany jest od razu przez sąd wieczystoksięgowy.

W październiku br. weszły w życie przepisy, które nakładają na osoby zasiadające w zarządach spółdzielni mieszkaniowych dodatkowe obowiązki.

Od 31 października 2021 r. obowiązuje nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Ustawa ta reguluje m.in. funkcjonowanie Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Jest to system, w którym są gromadzone i przetwarzane informacje o beneficjentach rzeczywistych, tj. osobach fizycznych sprawujących bezpośrednią lub pośrednią kontrolę nad spółkami i innymi podmiotami.

Dotychczas obowiązek dokonywania zgłoszeń do CRBR dotyczył przede wszystkim spółek prawa handlowego. Na podstawie ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw z dnia 30 marca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 815) krąg podmiotów zobowiązanych do dokonania zgłoszenia do Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych został poszerzony m.in. o spółdzielnie oraz spółdzielnie europejskie. Podmioty te są zobowiązane dokonać zgłoszenia do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji, tj. od 31 października 2021 r.

Zgłoszenia do CRBR dokonuje osoba uprawniona do reprezentacji danego podmiotu (w praktyce będzie to zarząd spółdzielni). Dokonuje się go nieodpłatnie za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Zgłoszenie składane jest w formie dokumentu elektronicznego, zgodnie ze wzorem udostępnionym przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Zgłoszenia należy dokonać za pośrednictwem strony: https://www.podatki.gov.pl/crbr/. Zgłoszenie powinno być opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP oraz zawiera oświadczenie osoby dokonującej zgłoszenia do Rejestru o prawdziwości informacji zgłaszanych do Rejestru.

Ustawa zawiera bardzo rozbudowaną definicję beneficjenta rzeczywistego. Celem uproszczenia wskazać należy, że jest to osoba fizyczna sprawująca bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad daną jednostką, mająca faktyczną lub prawną możliwość wywierania decydującego wpływu na tę jednostkę. W przypadku spółdzielni za takie osoby uznać należy członków zarządu.

Nie wywiązanie się z obowiązku zgłoszenia do CRBR skutkować może nałożeniem kary pieniężnej na osoby odpowiedzialne za jego wykonanie w wysokości do 1.000.000 zł.

Druga istotna zmiana, która weszła w życie 5 października 2021 r., związana jest z nowelizacją  ustawy o doręczeniach elektronicznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 2320). Ustawodawca powyższą ustawą dokonał zmiany treści art. 16 ustawy Prawo spółdzielcze, nadając mu nowe następujące brzmienie:

§ 1. Warunkiem przyjęcia na członka jest złożenie deklaracji. Deklaracja powinna być złożona pod nieważnością na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej. Pisma utrwalone w postaci elektronicznej przesyła się na adres do doręczeń elektronicznych spółdzielni, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych (Dz.U. poz. 2320), i opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem osobistym lub podpisem zaufanym. Pismo utrwalone w postaci papierowej opatruje się podpisem własnoręcznym. Podpisana przez przystępującego do spółdzielni deklaracja powinna zawierać jego imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania, a jeżeli przystępujący jest osobą prawną – jej nazwę i siedzibę, ilość zadeklarowanych udziałów, dane dotyczące wkładów, jeżeli statut ich wnoszenie przewiduje, a także adres do doręczeń elektronicznych, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych, wpisany do bazy adresów elektronicznych, o której mowa w art. 25 tej ustawy, o ile przystępujący taki posiada, oraz inne dane przewidziane w statucie.

§ 2. Jeżeli spółdzielnia jest jednocześnie instytucją obowiązaną w rozumieniu ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2020 r. poz. 971, 875, 1086 i 2320), deklaracja, o której mowa w § 1, może być również złożona pod nieważnością w formie dokumentowej w rozumieniu art. 77(2) Kodeksu cywilnego. W takim przypadku do identyfikacji i weryfikacji tożsamości osoby, która ubiega się o przyjęcie na członka, stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w zdaniu pierwszym.

Zmiana art. 16 Prawa spółdzielczego polega na umożliwieniu składania deklaracji członkowskiej na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej.Zmiany wchodzące w życie od dnia 5 października 2021 r. korespondują z obowiązkiem posiadania adresu do doręczeń elektronicznych wpisanego do tzw. bazy adresów elektronicznych, powiązanego z publiczną usługą rejestrowanego doręczenia elektronicznego albo kwalifikowaną usługą rejestrowanego doręczenia elektronicznego nałożonym na spółdzielnie w art. 9 ust. 1 pkt 8 ustawy o doręczeniach elektronicznych. Zgodnie z tym przepisem każdy podmiot wpisany do rejestru przedsiębiorców KRS (czyli także spółdzielnie mieszkaniowe) jest obowiązany do posiadania adresu do doręczeń elektronicznych wpisanego do bazy adresów elektronicznych, powiązanego z publiczną usługą rejestrowanego doręczenia elektronicznego albo kwalifikowaną usługą rejestrowanego doręczenia elektronicznego.

Znowelizowane przepisy umożliwiają członkom spółdzielni mieszkaniowych składanie deklaracji członkowskich w formie elektronicznej (możliwość ta dotyczy osób nabywających członkostwo na podstawie deklaracji – czyli osób nabywających odrębną własność lokalu oraz najemców lokali spółdzielczych) poprzez przesłanie ich drogą elektroniczną na adres e-mail spółdzielni. W celu umożliwienia realizacji powyższego obowiązku nie wystarczy jednak posiadanie zwykłego adresu e-mail. Konieczne będzie korzystanie ze specjalnej aplikacji e-dręczenia, pozwalającej na wysyłanie i odbieranie korespondencji elektronicznej będącej odpowiednikiem rejestrowanej przesyłki pocztowej (poleconej lub za zwrotnym potwierdzeniem odbioru).

Do utworzenia adresu publicznego niezbędne będzie złożenie odpowiedniego wniosku do ministra właściwego do spraw informatyzacji. Po uzyskaniu adresu e-mail wpisanego do bazy adresów elektronicznych stanie się możliwe odbieranie deklaracji członkowskich składanych w formie elektronicznej.

Zgodnie z ustawą o spółdzielniach mieszkaniowych Zarząd standardowo powinien zwołać walne zgromadzenie przynajmniej raz w roku w ciągu 6 miesięcy po upływie roku obrachunkowego. W praktyce oznacza to, że walne zgromadzenie członków powinno odbyć się najpóźniej do 30 czerwca każdego roku. Data odbycia walnego zgromadzenia często ma znaczenie dla momentu zakończenia kadencji członków organów spółdzielni, zwłaszcza rad nadzorczych. Często zapisy statutów wiążą okres kadencji właśnie z momentem odbycia walnego zgromadzenia.

Przepisy ustawy „Covidowej” (ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19) z uwagi na stan epidemii wydłużyły okres kadencji organów spółdzielni. Zgodnie z art. 90 przytoczonej ustawy termin zwołania walnego zgromadzenia spółdzielni, przypadającego w okresie stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego ulega przedłużeniu. Zarząd może zatem odsunąć zwołanie walnego zgromadzenia do 6 tygodni od odwołania tego stanu.

W związku z powyższym ustawodawca wydłużył również okres kadencji członków organów spółdzielni, uchwalając przepis art. 90a zgodnie z którym „W przypadku gdy kadencja rady nadzorczej lub zarządu spółdzielni upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, trwającego w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy lub ogłoszonego bezpośrednio po okresie trwającym w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, ulega ona przedłużeniu do dnia zwołania pierwszego walnego zgromadzenia spółdzielni w terminie, o którym mowa w art. 90.”

Przyjęta została norma prawna, która z mocy ustawy przedłuża kadencję rady nadzorczej lub zarządu, jeżeli kadencja ta upłynęła lub upłynie w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Niektórzy praktycy wskazują, że w związku z tą normą okres kadencji członków organów wydłużył się, aż do upływu okresu wskazanego w art. 90 (tj. 6 tygodni od odwołania stanu epidemii).

Powyższy pogląd jest błędny i nie zasługuje na aprobatę.

Należy zauważyć bowiem, że ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych i analogicznie ustawa „Covidowa” określają maksymalny, graniczny termin w którym zarząd powinien zwołać walne zgromadzenie, które może się odbyć również przed tym terminem.

Nie istnieje przepis, który zakazywałby odbycia walnego zgromadzenia w czasie stanu epidemii (obowiązują jedynie obostrzenia sanitarno-epidemiologiczne, które mogą utrudniać lub uniemożliwiać odbycie zgromadzenia w tym okresie).

Art. 90a wydłuża kadencję rad nadzorczych, ale wyłącznie do momentu zwołania pierwszego walnego zgromadzenia w przedłużonym terminie („w terminie, o którym mowa w art. 90”), w którym powinno się odbyć walne zgromadzenie. Jeśli zatem w czasie obowiązywania stanu epidemii lub do 6 tygodni od jego odwołania, zarząd zwoła walne zgromadzenie członków, to kadencja członków organów ulegnie wydłużeniu, ale tylko do momentu zwołania tego walnego zgromadzenia. Będzie to bowiem pierwsze walne zgromadzenie odbywane w terminie, o którym mowa w art. 90. Art. 90a nie stanowi bowiem, że kadencja przedłuża się do końca terminu określonego w art. 90, lecz jedynie do momentu odbycia pierwszego walnego, które następuje w tym terminie.

Tożsame stanowisko wyraził Związek Rewizyjny Spółdzielni Mieszkaniowych RP („w sprawie ustawowego przedłużenia kadencji organów Spółdzielni Mieszkaniowych oraz możliwości zwołania walnego zgromadzenia w formule stacjonarnej”).

W ocenie Związku pod pojęciem zwołania pierwszego walnego zgromadzenia w terminie, o którym mowa w art. 90 należy rozumieć pierwsze walne zgromadzenie w formule stacjonarnej zwołane pomiędzy okresem od wejścia w życie ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, tj. od dnia 24 czerwca 2020 r. do 6 tygodni od dnia ustania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Tym samym w pojęciu tym nie mieści się podejmowanie przez walne zgromadzenie uchwał na piśmie lub przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

W opinii wyrażonej przez Związek Rewizyjny, wskazano także, że „jeżeli zostanie zwołane pierwszego walne zgromadzenia w terminie o którym mowa w art. 90, to z dniem odbycia tego walnego zgromadzenia upłynie kadencja organów ustawowych, a w konsekwencji na tym walnym zgromadzeniu powinni zostać wybrani członkowie organów nowej kadencji.” Ww. regulacja nie ogranicza spółdzielni mieszkaniowych w zwoływaniu walnych zgromadzeń w formule stacjonarnej jeżeli przepisy reżimu sanitarnego dotyczące m.in. limitu osób w trakcie zebrań na to pozwalają.

Reasumując, zwołując walne zgromadzenie w okresie obowiązywania stanu epidemii należy pamiętać o powołaniu członków rady nadzorczej, jeśli statut wiąże upływ kadencji z odbyciem walnego zgromadzenia.  

Zgodnie z art. 60 pkt 7 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych środkami publicznymi stanowiącymi niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym są dochody pobierane przez państwowe i samorządowe jednostki budżetowe na podstawie odrębnych ustaw. Taką należność budżetową stanowi właśnie opłata planistyczna.

Przypomnijmy czym jest opłata planistyczna. Otóż zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy z dnia z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, jeżeli w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą wartość nieruchomości wzrosła, a właściciel lub użytkownik wieczysty zbywa tę nieruchomość, wójt, burmistrz albo prezydent miasta pobierają jednorazową opłatę ustaloną w tym planie, określoną w stosunku procentowym do wzrostu wartości nieruchomości. Opłata ta jest dochodem własnym gminy. Wysokość opłaty nie może być wyższa niż 30% wzrostu wartości nieruchomości.

Co w takim razie dzieje się w toku postępowania w przedmiocie nałożenia opłaty planistycznej, jeżeli strona postępowania umrze? Zagadnienie to w przeszłości było nie lada wyzwaniem dla organów. Jednakże można uznać, że w ostatnim czasie stanowisko sądów administracyjnych ulega ujednoliceniu w tej kwestii.

Poniżej wskazuję trzy wyroki, które spójnie reprezentują najnowsze stanowisko orzecznictwa. Co ciekawe, stosunkowo niewiele razy to zagadnienie pojawiało się w orzecznictwie sądów administracyjnych.

I tak: w Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 8 listopada 2017 r. (sygn. akt: II SA/Łd 689/17) wskazano (za uchwałą siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 grudnia 2009r., sygn. akt II OPS 3/09), iż: Skarżący wprawdzie wskazywał, że wszedł w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy o dział spadku i umowy zniesienia współwłasności i tego wszedł w posiadanie przedmiotowej działki, kiedy obecny plan zagospodarowania przestrzennego już obowiązywał. Jego zdaniem, w takiej sytuacji naliczenie opłaty planistycznej było nieuzasadnione, ponieważ nabycie i zbycie działki nastąpiło w czasie obowiązywania tego samego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego – ale jak wyżej wskazano, WSA wyjaśnił, że sama okoliczność nabycia nieruchomości w drodze spadkobrania nie zwalnia z obowiązku uiszczenia opłaty. Tylko, że tutaj strona nabyła nieruchomość przed wszczęciem postępowania o naliczenie opłaty.

Inaczej niż w drugim wypadku, który rozpatrujemy, gdzie śmierć Strony nastąpiła w toku postępowania o ustalenie opłaty. W wyroku tym wskazano, że opłata planistyczna, która nie została naliczona przed śmiercią spadkodawcy (pomimo, iż postępowanie trwało) nie może zostać naliczona (wyrok z dnia 7 października 2016 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, sygn. akt: II SA/Gl 272/15).

Trzeci wypadek obejmuje sytuację, kiedy opłata planistyczna zostanie już naliczona i decyzja administracyjna dotycząca tej kwestii staje się ostateczna. Tutaj z pomocą przychodzi nam Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu, który w wyroku z dnia 14 marca 2013 r., sygn. akt II SA/Po 60/13, jednoznacznie orzekł, że „dopiero skonkretyzowana w ostatecznej decyzji administracyjnej opłata planistyczna może być uznana za odpowiednik zobowiązania podatkowego i co za tym idzie dopiero w przypadku wydania w stosunku do zbywcy nieruchomości takiej decyzji i uzyskania przez nią za jego życia przymiotu ostateczności, do wynikającego z tej decyzji zobowiązania do zapłaty renty planistycznej w określonej wysokości zastosowanie znaleźć mogą odpowiednio przepisy ordynacji podatkowej”.

Reasumując:

nie możemy jednak naliczyć opłaty, gdy śmierć strony nastąpiła w toku postępowania co do ustalenia renty planistycznej, lecz przed jego zakończeniem.

Opłatę planistyczną naliczamy gdy: zbywca nabył nieruchomość poprzez dziedziczenie a następnie ją sprzedał przed upływem 5 lat od dnia wejścia w życie planu zagospodarowania, a także jeżeli śmierć strony nastąpiła w czasie, gdy decyzja co do opłaty planistycznej stała się ostateczna i prawomocna – wtedy obciążamy opłatą spadkobierców.