Uchwalona w dniu 12 marca ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, określa prawa obywateli Ukrainy, którzy przybyli po 25 lutego 2022 r. na terytorium RP w związku z konfliktem zbrojnym.
W pierwszej kolejności należy mieć na uwadze, iż regulacje w/w ustawy zastępują ogólne przepisy dot. pomocy cudzoziemcom objętym ochroną czasową na podstawie decyzji Rady Unii Europejskiej z dnia 7 marca 2022 stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony w zakresie dotyczącym obywateli Ukrainy. Polska specustawa o pomocy nie dotyczy innych cudzoziemców, którzy uciekają z terenu konfliktu. Co do części tych osób przepisami właściwymi będą regulacje zawarte w decyzji Rady UE. Normy zawarte w decyzji Rady będą dotyczyły obywateli państw trzecich, którzy posiadali pozwolenie na pobyt długoterminowy w Ukrainie i przybyli na terytorium RP w związku z wojną jak również obywateli państw trzecich, którzy nie mogą wrócić do swojego kraju pochodzenia. Decyzja obejmuje też członków rodzin obywateli państw trzecich. Należy wskazać, iż obywatele państw trzecich, którzy przebywali na terytorium Ukrainy w chwili wybuchu wojny krótkookresowo, np. na podstawie wizy turystycznej, itp. nie będą mogli skorzystać ani z przepisów polskiej specustawy ani decyzji Rady, aby zalegalizować swój pobyt na terytorium RP.
Specustawa pomocowa taktuje tak samo jak obywateli Ukrainy, ich małżonków, niezależnie od posiadanego obywatelstwa. Jest to zawężenie w stosunku do decyzji Rady UE, która jak obywateli Ukrainy nakazuje traktować wszystkich członków najbliższej rodziny. Zgodnie z polską specustawą, nie będzie objęty nią konkubent/konkubentka obywatela ukraińskiego, do takiej sytuacji będą miały jednak zastosowanie postanowienia decyzji Rady.
Specustawa pomocowa dotyczy tylko obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium RP po 24 lutego 2022 r. Nie ma zastosowania do osób przebywających w Polsce już wcześniej w zakresie legalizacji pobytu. Obywatelom Ukrainy, którzy przebywają w Polsce legalnie, a którym okres np. ważności wizy, pobytu czasowego kończyłby się po 24 lutego 2022 r. wydłuża się automatycznie okres legalnego pobytu o 18 miesięcy. Nie będą natomiast wydawane nowe dokumenty w związku z wydłużeniem legalnego pobytu.
Obywatelom Ukrainy przyznano prawo pobytu na terytorium RP przez okres 18 miesięcy, od dnia 24 lutego 2022 r. Po upływie tego okresu, osoby te będą mogły wystąpić z wnioskiem o pobyt czasowy na okres 3 lat.
W celu umożliwienia korzystania ze świadczeń takich jak ochrona zdrowia czy 500+, obywatele Ukrainy będą mieli prawo wystąpić do urzędu gminy o nadanie nr PESEL. W przypadku osób małoletnich, wniosek składać będą opiekunowie prawni, rodzice lub osoby, które faktycznie opiekę sprawują.
Zakres pomocy dla uchodźców wojennych koordynowanej przez Wojewodę obejmować będzie na zapewnieniu:
– zakwaterowaniu,
– zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego,
– zapewnieniu transportu i przejazdów do miejsc zakwaterowania,
– zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów.
Ustawa nie precyzuje szczegółowo zakresu pomocy jaka ma być udzielona, w ramach w/w punktów. Wojewoda może powierzać wykonanie zadań jednostkom samorządu terytorialnego czy organizacjom społecznym. Zakupy towarów i usług w związku z realizacją w/w zadań mogą odbywać się z pominięciem przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych.
Osobom fizycznym i innym podmiotom może być przyznane świadczenie pieniężne jeżeli zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie uchodźcom wojennym. Świadczenie pieniężne wypłacane zostanie wypłacone na wniosek i będzie przysługiwało przez 60 dni z możliwością wyjątkowego przedłużenia.
Obywatele Ukrainy będę w czasie legalnego pobytu mogli pracować, jedyny wymóg to powiadomienie przez podmiot powierzający pracę powiatowego urzędu pracy w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia pracy o powierzeniu wykonywania pracy. Zasiłek dla bezrobotnych będzie przysługiwał na takich samych zasadach jak obywatelom polskim. Dodatkowo obywatele Ukrainy będą mieli, pod warunkiem uprzedniego uzyskania nr PESEL, zakładać i prowadzić działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy.
Inne świadczenia, które przyznano obywatelom Ukrainy, na podstawie specustawy:
– prawo do świadczeń rodzinnych,
– o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci – tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,
– świadczenia dobry start – tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,
– rodzinnego kapitału opiekuńczego, tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,
– dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,
– prawo do świadczeń opieki medycznej.
Bezpośrednia pomoc finansowa w wysokości 300,00 zł zostanie przyznana każdemu obywatelowi Ukrainy, który otrzyma nr PESEL. Pomoc tę będą wypłacały gminy.
