Autor: Jakub Stempski

Uchwalona w dniu 12 marca ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, określa prawa obywateli Ukrainy, którzy przybyli po 25 lutego 2022 r. na terytorium RP w związku z konfliktem zbrojnym.

W pierwszej kolejności należy mieć na uwadze, iż regulacje w/w ustawy zastępują ogólne przepisy dot. pomocy cudzoziemcom objętym ochroną czasową na podstawie decyzji Rady Unii Europejskiej z dnia 7 marca 2022 stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony w zakresie dotyczącym obywateli Ukrainy. Polska specustawa o pomocy nie dotyczy innych cudzoziemców, którzy uciekają z terenu konfliktu. Co do części tych osób przepisami właściwymi będą regulacje zawarte w decyzji Rady UE. Normy zawarte w decyzji Rady będą dotyczyły obywateli państw trzecich, którzy posiadali pozwolenie na pobyt długoterminowy w Ukrainie i przybyli na terytorium RP w związku z wojną jak również obywateli państw trzecich, którzy nie mogą wrócić do swojego kraju pochodzenia. Decyzja obejmuje też członków rodzin obywateli państw trzecich. Należy wskazać, iż obywatele państw trzecich, którzy przebywali na terytorium Ukrainy w chwili wybuchu wojny krótkookresowo, np. na podstawie wizy turystycznej, itp. nie będą mogli skorzystać ani z przepisów polskiej specustawy ani decyzji Rady, aby zalegalizować swój pobyt na terytorium RP.

Specustawa pomocowa taktuje tak samo jak obywateli Ukrainy, ich małżonków, niezależnie od posiadanego obywatelstwa. Jest to zawężenie w stosunku do decyzji Rady UE, która jak obywateli Ukrainy nakazuje traktować wszystkich członków najbliższej rodziny. Zgodnie z polską specustawą, nie będzie objęty nią konkubent/konkubentka obywatela ukraińskiego, do takiej sytuacji będą miały jednak zastosowanie postanowienia decyzji Rady.

Specustawa pomocowa dotyczy tylko obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium RP po 24 lutego 2022 r. Nie ma zastosowania do osób przebywających w Polsce już wcześniej w zakresie legalizacji pobytu. Obywatelom Ukrainy, którzy przebywają w Polsce legalnie, a którym okres np. ważności wizy, pobytu czasowego kończyłby się po 24 lutego 2022 r. wydłuża się automatycznie okres legalnego pobytu o 18 miesięcy. Nie będą natomiast wydawane nowe dokumenty w związku z wydłużeniem legalnego pobytu.

Obywatelom Ukrainy przyznano prawo pobytu na terytorium RP przez okres 18 miesięcy, od dnia 24 lutego 2022 r. Po upływie tego okresu, osoby te będą mogły wystąpić z wnioskiem o pobyt czasowy na okres 3 lat.

W celu umożliwienia korzystania ze świadczeń takich jak ochrona zdrowia czy 500+, obywatele Ukrainy będą mieli prawo wystąpić do urzędu gminy o nadanie nr PESEL. W przypadku osób małoletnich, wniosek składać będą opiekunowie prawni, rodzice lub osoby, które faktycznie opiekę sprawują.

Zakres pomocy dla uchodźców wojennych koordynowanej przez Wojewodę obejmować będzie na zapewnieniu:

– zakwaterowaniu,

– zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego,

– zapewnieniu transportu i przejazdów do miejsc zakwaterowania,

– zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów.

Ustawa nie precyzuje szczegółowo zakresu pomocy jaka ma być udzielona, w ramach w/w punktów. Wojewoda może powierzać wykonanie zadań jednostkom samorządu terytorialnego czy organizacjom społecznym. Zakupy towarów i usług w związku z realizacją w/w zadań mogą odbywać się z pominięciem przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych.

Osobom fizycznym i innym podmiotom może być przyznane świadczenie pieniężne jeżeli zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie uchodźcom wojennym. Świadczenie pieniężne wypłacane zostanie wypłacone na wniosek i będzie przysługiwało przez 60 dni z możliwością wyjątkowego przedłużenia.

Obywatele Ukrainy będę w czasie legalnego pobytu mogli pracować, jedyny wymóg to powiadomienie przez podmiot powierzający pracę powiatowego urzędu pracy w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia pracy o powierzeniu wykonywania pracy. Zasiłek dla bezrobotnych będzie przysługiwał na takich samych zasadach jak obywatelom polskim. Dodatkowo obywatele Ukrainy będą mieli, pod warunkiem uprzedniego uzyskania nr PESEL, zakładać i prowadzić działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy.

Inne świadczenia, które przyznano obywatelom Ukrainy, na podstawie specustawy:

 – prawo do świadczeń rodzinnych,

– o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci – tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,

– świadczenia dobry start – tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,

– rodzinnego kapitału opiekuńczego, tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,

– dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, tylko w przypadku gdy dzieci również znajdują się na terytorium RP,

– prawo do świadczeń opieki medycznej.

Bezpośrednia pomoc finansowa w wysokości 300,00 zł zostanie przyznana każdemu obywatelowi Ukrainy, który otrzyma nr PESEL. Pomoc tę będą wypłacały gminy.

Brak rąk do pracy doskwiera polskim przedsiębiorcom z większości branż. Dotychczas wsparciem dla nich byli w znacznej mierze obywatele Ukrainy, pracujący czasowo w Polsce. Pomimo napływu setek tysięcy pracowników zza granicy liczba wakatów w przedsiębiorstwach utrzymuje się na wysokim poziomie. Próbując temu zaradzić Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotowało nowelizację kilku ustaw dotyczących świadczenia pracy przez cudzoziemców (są to ustawy: o cudzoziemcach, promocji zatrudnienia i instytucjach  rynku pracy, oraz niewielkie zmiany w ustawie o Karcie Polaka i repatriacji). Poniżej krótkie omówienie najważniejszych zmian:

1. Wizy dla studentów – skrócenie terminu czasu wydania wizy Schengen dla studentów z 60 do 30 dni.
2. Wydawanie wiz krajowych – termin na przedłużenie postępowania ze względu na zwrócenie się konsula lub Ministra Spraw Zagranicznych do Prezesa Urzędu ds. Cudzoziemców o informację, czy zachodzą okoliczności uzasadniające odmowę wydania wizy został skrócony z 60 do 30 dni.
3. Wprowadzenie możliwości rozpatrywania wniosków o wizy poza kolejnością – ustawa daje prawo Ministrowi Spraw Zagranicznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych do wydania rozporządzeń pozwalających na rozpatrywanie wniosków z określonego kraju poza kolejnością. Jednocześnie w tym samym rozporządzeniu mogą zostać wskazane zawody, co do których wydawanie wiz również będzie rozpatrywane poza kolejnością.
4. Pozwolenia na pobyt czasowy – nowelizacja wprowadza termin w jakim decyzja ma zostać wydana – w ciągu 60 dni, o ile wszystkie dokumenty zostały złożone oraz cudzoziemiec stawił się w urzędzie osobiście.
5. Ustawa wprowadza możliwość komunikacji elektronicznej między urzędem wojewódzkim a organami Policji, Straży Granicznej, ABW oraz służbami konsularnymi w zakresie zasięgania opinii o cudzoziemcu podczas procedury wydania pozwoleń na pobyt czasowy.
6. Znosi się obowiązek posiadania stabilnego i regularnego źródła dochodu, a w to miejsce wprowadza się wymóg, aby praca, która ma być powierzona cudzoziemcowi była za wynagrodzeniem nie niższym niż minimalne wynagrodzenie za pracę. 
7. Zlikwidowany zostaje obowiązek zapewnionego miejsca zamieszkania.
8. Zgodnie z treścią nowych przepisów zmiana siedziby lub miejsca zamieszkania, nazwy lub formy prawnej podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi, przejęcie pracodawcy lub jego części przez innego pracodawcę, przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, zastąpienie umowy cywilnoprawnej umową o pracę, zmiana nazwy stanowiska, na jakim cudzoziemiec wykonuje pracę przy jednoczesnym zachowaniu zakresu jego obowiązków, lub zwiększenie wymiaru czasu pracy przy jednoczesnym proporcjonalnym zwiększeniu wynagrodzenia, nie wymagają zmiany lub wydania nowego zezwolenia na pobyt czasowy i pracę.
9. Cudzoziemiec będzie miał prawo do występowania z wnioskiem o zmianę pozwolenia na pobyt i pracę, jeżeli zamierza zmienić pracodawcę.
10. Jedną z najistotniejszych kwestii jest wymuszenie zakończenia wszystkich postępowań o wydanie pozwolenia na pracę i pobyt będących w toku w chwili wejścia ustawy wydaniem decyzji o przyznaniu pozwolenia na pobyt z wyjątkiem sytuacji, gdy cudzoziemiec jest na liście osób, których pobyt w Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany, jego dane znajdują się w Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy wjazdu lub sprzeciwiają się temu względy obronności, ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zobowiązania z umów międzynarodowych.
11. Okres pracy na podstawie oświadczenia o powierzeniu pracy zostaje wydłużony z 6 miesięcy do 24 miesięcy.

Planowane zmiany mają szansę przyczynić się do przyspieszenia niektórych procedur związanych z uzyskiwaniem pozwoleń na pracę i pobyt przez cudzoziemców. Otwartym pozostaje pytanie na ile wprowadzone sztywne terminy będą w rzeczywistości przestrzegane i realizowane. Na pochwałę zasługuje z pewnością złagodzenie wymogów w zakresie uzyskiwania pozwoleń na pracę i pobyt, jak i wydłużenie do 24 miesięcy okresu, w którym można pracować na podstawie oświadczenia o powierzeniu pracy. Efektem nowelizacji może być zwiększenie napływu cudzoziemskich pracowników, tak potrzebnych w gospodarce. 

Zdecydowana większość przedsiębiorców działających w Polsce, zwłaszcza z sektora MŚP, spotkała się z problemem nadmiernie długich terminów zapłaty należności. Wydłużanie terminów płatności to powszechna praktyka stosowana przez zamawiających, czy w usługach budowlanych, transporcie czy też dostawach towarów. Niejednokrotnie zamawiający posługują się w stosowanych wzorcach umów z kontrahentami terminami zapłaty należności po 90 czy 120 dniach. Niejednokrotnie spotkać można również postanowienia wydłużające już i tak odległy termin o kolejne miesiące w przypadku niedopełnienia jakiś drobnych formalności.

Jak radzić sobie z takimi wyzwaniami? Od początku 2020 r. ustawodawca udostępnił kilka narzędzi, które mogą być pomocne. Jedną ze znowelizowanych regulacji zawartych w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych ( tj. Dz. U. 2021 poz. 424 ),  jest art. 7 ust. 2a, który wskazuje, iż „Termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba, że strony w umowie wyraźnie ustalą inaczej i pod warunkiem, że ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, z wyłączeniem ust. 2a”. Przy czym ust. 2a odnosi się do transakcji, gdy dłużnikiem mikro, małego lub średniego przedsiębiorcy jest duży przedsiębiorca. W takiej sytuacji duży przedsiębiorca nie może ustalić terminu zapłaty dłuższego niż 60 dni. Jak oceniać czy postanowienie umowne nie jest rażąco nieuczciwe ustawodawca wskazał w art. 11 a ustawy, zgodnie z którym, przy ocenie należy badać całokształt okoliczności sprawy, a w szczególności:

„1) rażące odstępstwa od dobrych praktyk handlowych, które naruszają zasadę działania w dobrej wierze i zasadę rzetelności;

2) właściwość towaru lub usługi, które są przedmiotem transakcji handlowej, w szczególności czas zwykle potrzebny na zbycie towaru przez dłużnika na rzecz osób trzecich, lub

3) dostosowanie harmonogramu dostawy towarów lub wykonania usługi w częściach do harmonogramu spełniania odpowiadających im części świadczenia pieniężnego”.

Przekładając powyższe ogólne wytyczne na realia konkretnych spraw, które były prowadzone przez Kancelarię i w których sądy uznawały, terminy zapłaty dłuższe niż 60 dni za naruszające ustawę i w efekcie orzekały, iż klientom Kancelarii należała się zapłata już po 60 dniach za wykonaną usługę, i tak  można wskazać przykładowo, że za rażąco nieuczciwe zostały uznane:

–  „termin płatności kwoty jednostkowego frachtu wyznaczony na dzień (…) a więc ponad 3,5 miesiąca po faktycznym wykonaniu umowy przez przewoźnika oznaczał de facto, że przewoźnik kredytował działalność gospodarczą pozwanego, który mógł w tym okresie swobodnie dysponować środkami przeznaczonymi na wpłatę wynagrodzenia należnego przewoźnikowi, w szczególności w sytuacji gdy dysponował wynagrodzeniem wypłaconym przez podmiot zlecający transport”;

– „postanowienia (…) zlecenia, które upoważniały pozwanego do wydłużenia terminu zapłaty o kolejne 60 dni w przypadku jakichkolwiek reklamacji lub wpisów w dokumencie CMR, uznać bowiem należało – biorąc pod uwagę zachowanie pozwanego który nie zgłosił powodowi żadnych roszczeń związanych z przewozem – za rażąco nieuczciwe wobec przewoźnika (…)” i dalej  „(…)postanowienia umowne wydłużające termin zapłaty były rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, oraz sprzeczne ze społeczno-gospodarczym celem umowy i zasadami współżycia społecznego, a przede wszystkim były obiektywnie nieuzasadnione, biorąc pod uwagę rodzaj  usługi i czasem trwania umowy (między załadunkiem a rozładunkiem towaru upłynęły zaledwie 3 dni). Zauważyć należy, że około 4 – miesięczny termin zapłaty kwoty jednostkowego frachtu oznaczał de facto, że powód kredytował działalność gospodarczą pozwanego”;

Cytowane stanowiska sądów wskazują, że w przypadku gdy termin zapłaty wyznaczony jest na ponad 60 dni lub jest wydłużany jednostronnie przez dłużnika, to takie terminy mogą być z dużym prawdopodobieństwem uznane za rażące naruszając interes wierzyciela. To na dłużniku, w razie sporu sądowego będzie ciążyło wykazanie że szczególne okoliczności uzasadniały tak długi termin zapłaty. Również ta kwestia była poruszana przez sądy w sprawach, prowadzonych przez Kancelarię i tak jako okoliczności uzasadniające wydłużenie terminu zapłaty mogłoby uznane zdaniem sądu np.: „(…)złożoność zamówienia, konieczność produkcji towarów z unikatowych elementów jako podstawę do wydłużenia terminu płatności, a tym samym wykazanie, że wydłużony termin płatności w żaden sposób nie będzie naruszać interesów wierzyciela”.

Kierując się stanowiskami sądów zaprezentowanymi powyżej można wyciągnąć wniosek, iż w przypadku gdy  dłużnik ustalił termin zapłaty dłuższy niż 60 dni, to nie będzie on miał znaczenia dla wymagalności roszczenia wierzyciela w większości powszechnie zawieranych umów w obrocie gospodarczym, a tylko w przypadku nietypowych szczególnych umów termin dłuższy niż 60-dniowy będzie uzasadniony. W efekcie wierzyciel będzie mógł się domagać zapłaty należności już po upływie 60 dni od dnia doręczenia faktury czy rachunku, nawet w przypadku dłuższego niż 60 dni terminu zapłaty wynikającego z umowy pomiędzy stronami. Wymagalność roszczenia po 60 dniach oznaczać będzie, iż wierzyciel będzie mógł domagać się po upływie tych 60 dni także zryczałtowanych kosztów windykacji przedsądowej.

Możliwość domagania się zapłaty od dłużnika należności po upływie ustawowego terminu płatności, a przed terminem umownym może przyczynić się do poprawy płynność wierzyciela i uniknięcia kredytowania kontrahentów na swój koszt.

Uregulowanie zasad korzystania przez przedsiębiorstwa przesyłowe z gruntów, na których posadowione są urządzenia służące do przesyłu energii elektrycznej, wody, gazu na przyszłość następuje najczęściej w drodze ustanowienia służebności przesyłu. Zgodnie z art. 305 (2) Kodeksu cywilnego ustanowienie służebności przeszyłu następuje za odpowiednim wynagrodzeniem.

Ustanowienie służebności wiąże się z obowiązkiem znoszenia przez właściciela istnienia na jego gruncie urządzeń do przesyłu energii, wody lub gazu, ale także z otrzymaniem benefitu w postaci jednorazowego (najczęściej) lub okresowego wynagrodzenia. Czy od otrzymanego wynagrodzenia należy odprowadzić podatek? Przed 4 października 2014 roku organy podatkowe stały na stanowisku, że wynagrodzenie uzyskane przez podatnika tytułem ustanowienia służebności przesyłu podlega opodatkowaniu. Potwierdzeniem tego stanowiska były wydawane interpretacje ogólne (interpretacja Ministra Finansów z 10 lipca 2013 roku, DD3/033/101/CRS/13/RWPD-48186/RD-70022/1).

W 2014 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, na mocy której wolne od podatku dochodowego stały się m.in. dochody z tytułu wynagrodzenia otrzymanego za ustanowienie służebności przesyłu w rozumieniu przepisów prawa cywilnego. Obecnie nie powinno ulegać zatem żadnym wątpliwościom, że zgodnie z aktualnym stanem prawnym od wynagrodzenia otrzymanego w zamian za ustanowienie służebności przesyłu nie płaci się podatku.

Regulując kwestię służebności przesyłu właściciel nieruchomości i przedsiębiorstwo przesyłowe (w przypadku braku zgodnej woli stron następuje to na drodze sądowej), dokonują często wzajemnych rozliczeń z tytułu wcześniejszego korzystania z nieruchomości przez przedsiębiorcę bez tytułu prawnego. Na tej podstawie właścicielowi należy się wynagrodzenie z tytułu tzw. bezumownego korzystania z nieruchomości. Co istotne, wynagrodzenia przysługującego na mocy art. 224 § 2 i art. 225 KC nie można uznać za naprawienie szkody wyrządzonej właścicielowi, ale stanowi ono zapłatę za korzystanie z jego rzeczy, którą posiadacz musiałby uiścić właścicielowi, gdyby jego posiadanie oparte było na istniejącej podstawie prawnej.

Kwota otrzymana za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowi przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podlegający opodatkowaniu według skali podatkowej, o której mowa w art. 27 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i powinna być wykazana w zeznaniu podatkowym, które należy składać we właściwym urzędzie skarbowym, w terminie do dnia 30 kwietnia następnego roku podatkowego, po roku w którym otrzymano ww. wynagrodzenie (tak np. wyrok WSA Łódź z dnia 07-07-2016, sygn. I SA/Łd 487/16; wyrok WSA Warszawa z dnia 23-10-2014 r. sygn. III SA/Wa 1666/14).

Przychód uzyskany z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu nie korzysta zatem ze zwolnienia podatkowego, z którego korzysta wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu. Od kwoty otrzymanej z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości należy zatem odprowadzić podatek ustalany na zasadach ogólnych, tj. według skali 17% lub 32%.