Procedura legalizacji samowoli budowlanej składa się z kilku etapów. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego mającego na celu ustalenie, czy zgłaszana nieruchomość stanowi samowolę budowlaną, organ nadzoru budowlanego, działając w szczególności w oparciu o treść przepisu art. 48 ust. 1 i 3 prawa budowlanego, wydaje stosowne rozstrzygnięcia.
Organ ten orzeka m.in. o wstrzymaniu wykonania robót budowlanych, informuje o możliwości złożenia wniosku o legalizacje samowoli budowlanej, a ponadto nakłada obowiązek zapłaty tak zwanej opłaty legalizacyjnej.
Ustalenie i wniesienie opłaty legalizacyjnej jest warunkiem legalizacji samowoli budowlanej, zaś jej nieuiszczenie powoduje obowiązek wydania przez organ nadzoru budowlanego decyzji o rozbiórce obiektu budowlanego.
Na wysokość opłaty legalizacyjnej wpływają różne czynniki, do których należą: kategoria obiektu budowlanego i przypisany jej współczynnik oraz współczynnik wielkości obiektu. Wartości dla poszczególnych kategorii obiektu zostały natomiast uregulowane w załączniku do ustawy. To zaś, który współczynnik zostanie wykorzystany w danej sprawie zależy od stanu faktycznego ustalonego i przyjętego przez organ prowadzący postępowanie. Wobec tego, to organ nadzoru budowlanego ustala, jak należy zakwalifikować dany obiekt, ustalić jego wielkość i na tej podstawie określić wysokość opłaty legalizacyjnej.
Jednak co się stanie, jeśli w toku postępowania organ błędnie ustalił stan faktyczny sprawy przypisując obiekt budowlany do niewłaściwej kategorii, bądź co prawda prawidłowo ustalił stan faktyczny, ale w postanowieniu ustalającym wysokość opłaty legalizacyjnej zastosował błędne współczynniki? A co jeżeli zrobił to prawidłowo, ale z innych względów chciałby zmienić opłatę legalizacyjną? Czy w takim przypadku organ może, opierając się na treści przepisu art. 113 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021, poz. 735 z pózn. zm. – dalej k.p.a.), zmienić wysokość opłaty w trybie sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej?
W jednej z prowadzonych przez nas spraw Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego próbował zmienić właśnie treść postanowienia, informującego o sposobie wyliczenia opłaty legalizacyjnej.
Dlaczego nie mógł tego zrobić opierając się na treści art. 113 § 1 k.p.a.?
.
W treści zażalenia przedstawiona została argumentacja wskazująca na niezasadność powyższego orzeczenia, m.in. z uwagi na fakt, iż zmiana, której dokonał organ nadzoru nie mogła zostać zakwalifikowana jako mająca charakter sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej. Zmiana ta stanowiła zmianę merytoryczną rozstrzygnięcia i odnosiła się do ustalenia elementu stanu faktycznego sprawy w postaci ustalenia przeznaczenia części budynku podlegającej legalizacji. Ustalenia te miały z kolei wpływ na składowe decydujące o sposobie wyliczenia opłaty legalizacyjnej – co stawiało strony postępowania w odmiennej sytuacji prawnej.
Orzecznictwo sądowe pojęciom: „błędy pisarskie i rachunkowe” oraz „inne oczywiste omyłki” nadaje określone znaczenie. Przez błąd rachunkowy rozumie bowiem omyłkę w wykonaniu działania matematycznego, np. dodawania lub dzielenia, zaś przez błąd pisarski widoczne wbrew zamierzeniu organu niewłaściwe użycie wyrazu, mylną pisownie albo widoczne nie zamierzone opuszczenie jednego lub więcej wyrazów (tak NSA m. in w wyroku z dnia 10 lutego 1994 r., sygn. akt SA/Kr 723/93 – ONSA 1995 nr 2, poz. 65).
Celem zastosowania procedury określonej w przepisie art. 113 § 1 k.p.a. pozostaje naprawa zaburzonego związku pomiędzy wolą (zamierzeniem) organu a jego wadliwym, błędnym uzewnętrznieniem i to wyłącznie w odniesieniu do pewnego specyficznego, nieistotnego charakteru wady zawartej w samym orzeczeniu. Wyznaczone powołanym wyżej przepisem pole działania organu administracji publicznej jest ograniczone wyłącznie do wyjaśnienia stronie zgłaszanych wątpliwości co do użytych w decyzji wyrażeń, niejasnych sformułowań bądź zastosowanych skrótów utrudniających ustalenie sensu rozstrzygnięcia i nie może prowadzić do zmiany rozstrzygnięcia (por. wyrok NSA z 26 września 2008r., sygn. II FSK 943/07).
Postanowienie o sprostowaniu decyzji wydane w oparciu o art. 113 § 1 k.p.a. nie może kształtować sytuacji prawnej strony, gdyż taki skutek, czy to w sferze stosunku materialnoprawnego, czy procesowego wywoływać może tylko i wyłącznie decyzja, której sprostowanie dotyczy (por. wyrok NSA z dnia 20 marca 2008 r., sygn. II GSK 397/07).
Ustalając w odmienny sposób sposób wyliczenia opłaty legalizacyjnej poprzez odmienną kwalifikację rzeczonej nieruchomości i kategoryzując ją nie, jak miało do miejsce w dotychczas wydawanych rozstrzygnięciach, jako budynek mieszkalny jednorodzinny, ale jako budynki handlu gastronomii, organ nadzoru dokonał merytorycznej zmiany.
Wielkopolski Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego pochylając się nad rzeczoną problematyką w pełni podzielił stanowisko wyrażone w naszym zażaleniu i wskazał, że Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego nie był uprawniony do zmiany postanowienia w przedstawionym zakresie, jednocześnie uchylając zaskarżone postanowienie.
Organ odwoławczy wprost wskazał, że proponowane w wyniku sprostowania zmiany nie są zmianami mającymi cechy oczywistej omyłki pisarskiej oraz błędów zauważalnych natychmiast, bez konieczności dokonywania analizy i badania akt sprawy. Podkreślone także zastało, że instytucja sprostowania błędu pisarskiego, rachunkowego, czy też innej oczywistej omyłki pisarskiej nie może być wykorzystywana przez organ jak instrument służący konwalidacji popełnionych przez organ błędów proceduralnych.
Organ nadzoru budowlanego nie może zatem w dowolny sposób dokonywać zmian w wydanych przez siebie rozstrzygnięciach – w szczególności w tak ważnej kwestii jak opłata legalizacyjna, która w dużym stopniu kształtuje przebieg postępowania legalizacyjnego. Skoro sposób wyliczenia opłaty legalizacyjnej, został określony na podstawie konkretnego stanu faktycznego, nie można go następnie zmieniać poprzez sprostowanie, które prowadziłoby w ostateczności do naliczenia innej opłaty legalizacyjnej.
autorka: radca prawny Żaneta Gościej
